Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΤΟ 1453
Ι. Ο νέος ρόλος της Εκκλησίας και του Οικουμενικού Πατριάρχη
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453 σήμαινε την επικυριαρχία τους πάνω στους Έλληνες και την τυπική νομιμοποίησή τους στην εξουσία, ενώ για τους Ορθόδοξους λαούς και κυρίως τους Έλληνες, την αρχή μιας μακραίωνης και σκοτεινής φάσης της ιστορίας τους. Η Αυτοκρατορία, ακέφαλη πολιτικά, θα στηριχτεί για τους επόμενους αιώνες στον μοναδικό πια θεσμό που της απέμεινε, την Εκκλησία. Ο Μεχμέτ (Μωάμεθ) Β΄ ο Πορθητής θεωρούσε τον εαυτό του νόμιμο διάδοχο των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ακολουθώντας πιστά το μουσουλμανικό ιερό νόμο (σεράτ), αλλά και λόγω της προσωπικότητάς του, θα σεβαστεί τη θρησκεία των υπόδουλων και θα της δώσει περιορισμένη αυτονομία. Με δικές του ενέργειες θα πληρωθεί ο χηρεύων από το 1450/1 Πατριαρχικός Οικουμενικός Θρόνος με το Γεννάδιο (Γεώργιο) Σχολάριο στις 6/1/1454.
Η απέραντη Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ένα πολυεθνικό και πολυφυλετικό κράτος. Βάση της πολιτικής οργάνωσης δεν αποτελούσε η εθνικότητα, αλλά το θρήσκευμα, η θρησκευτική εθνότητα (μιλλέτι). Η ισλαμική θρησκεία, σύμφωνα με τις επιταγές του ιδρυτή της, επιδείκνυε σχετική θρησκευτική ανοχή στους «λαούς των Γραφών» Ιουδαίους και Χριστιανούς (Αβρααμιτική προέλευση), αν αυτοί παρέμεναν φόρου υποτελείς στο μουσουλμανικό κράτος. Αυτή η πρακτική είχε εφαρμοστεί από τον ίδιο τον Προφήτη και συνεχίστηκε από τους Άραβες και αργότερα από τους Σελτζούκους. Αναγνωρισμένα ήταν 4 μιλλέτια :Τούρκοι, Ρωμηοί, Αρμένιοι και Εβραίοι. Κάθε θρησκευτική εθνότητα ήταν αυτόνομη, με δικό της πνευματικό αρχηγό, θρησκευτικούς κανόνες και τρόπο διαχείρισης. Ανώτατος αρχηγός και των τεσσάρων μιλλετίων ήταν ο Σουλτάνος. Όλοι οι Ορθόδοξοι λαοί της υποδουλωμένης αυτοκρατορίας θα αποτελέσουν το «ρουμ-μιλλέτι». «Ρουμ» είναι η τουρκική ονομασία των Ρωμαίων/Ρωμηών των πολιτών της Ρωμανίας, όπως ονομάζονταν η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα τη Νέα-Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη. Το όνομα Ρωμαίος/Ρωμηός, ιδιαίτερα μετά την οθωμανική κατάκτηση, θα λάβει και θρησκευτικό χαρακτήρα και θα ταυτιστεί με το Ορθόδοξος.
Ο Πατριάρχης Γεννάδιος θα ανακηρυχθεί σε πρώτο μιλλέτ-μπασί, σε Γενάρχη των Ρωμαίων, ανώτατη γι’ αυτούς πολιτική και θρησκευτική αρχή. Ήταν μετά το Σουλτάνο ο ανώτερος αξιωματούχος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το Οικ. Πατριαρχείο θα αναλάβει την πολιτική και πνευματική καθοδήγηση των υπόδουλων ορθόδοξων λαών ως οργανωμένης κοινωνίας μέσα από το θεσμό της Εθναρχίας. Με τον όρο «Εθναρχία» δεν εννοείται η αρχή ενός συγκεκριμένου έθνους, αλλά το σύνολο των υπόδουλων ορθόδοξων λαών, υπό την ποιμαντική μέριμνα της Εκκλησίας. Ο χαρακτήρας της εθναρχικής δικαιοδοσίας του Οικ. Πατριαρχείου ήταν υπερεθνικός, αφού η δικαιοδοσία του εκτεινόταν και στις Εκκλησίες που βρίσκονταν εκτός των ορίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η παραχώρηση Εκκλησιαστικών και Πολιτικών προνομίων στην Εθναρχούσα Εκκλησία, σύμφωνα με την ισλαμική νομοθεσία, θα προσδιορίσουν την εσωτερική οργάνωση της Εθναρχίας και τη σχέση της με την Υψηλή Πύλη. Τα προνόμια προφύλαξαν θρησκευτικά και πολιτικά το Ορθόδοξο μιλλέτι, τόσο από εσωτερικούς, όσο και από εξωτερικούς κινδύνους. Παράλληλα, όμως, απέβλεπαν στην εξυπηρέτηση των οθωμανικών συμφερόντων, διότι έτσι δημιουργήθηκε μια Αρχή άμεσα υπεύθυνη για την υποταγή και τη νομιμοφροσύνη των Ρωμηών απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Οικ. Πατριάρχης αναπλήρωνε στη συνείδηση του Γένους, ως ένα βαθμό, το βυζαντινό αυτοκράτορα αναλαμβάνοντας, πλέον, και κοσμικές αρμοδιότητες. Ο διπλός ρόλος, του εγγυητή της νομιμοφροσύνης των Ρωμηών και του μεσάζοντα μεταξύ αυτών και του Σουλτάνου, θα αποδειχθεί, όχι μόνο επικίνδυνος, αλλά και συχνά τραγικός. Επίσης, τα προνόμια, παρά την εξωτερική τους λάμψη, αναλόγως της προσωπικότητας του Σουλτάνου, των επιδιώξεων της Υψηλής Πύλης και των διαθέσεων του κάθε Τούρκου τοπικού αξιωματούχου, θα μετατραπούν σε «κίβδηλο νόμισμα».
Ι. Ο νέος ρόλος της Εκκλησίας και του Οικουμενικού Πατριάρχη
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453 σήμαινε την επικυριαρχία τους πάνω στους Έλληνες και την τυπική νομιμοποίησή τους στην εξουσία, ενώ για τους Ορθόδοξους λαούς και κυρίως τους Έλληνες, την αρχή μιας μακραίωνης και σκοτεινής φάσης της ιστορίας τους. Η Αυτοκρατορία, ακέφαλη πολιτικά, θα στηριχτεί για τους επόμενους αιώνες στον μοναδικό πια θεσμό που της απέμεινε, την Εκκλησία. Ο Μεχμέτ (Μωάμεθ) Β΄ ο Πορθητής θεωρούσε τον εαυτό του νόμιμο διάδοχο των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ακολουθώντας πιστά το μουσουλμανικό ιερό νόμο (σεράτ), αλλά και λόγω της προσωπικότητάς του, θα σεβαστεί τη θρησκεία των υπόδουλων και θα της δώσει περιορισμένη αυτονομία. Με δικές του ενέργειες θα πληρωθεί ο χηρεύων από το 1450/1 Πατριαρχικός Οικουμενικός Θρόνος με το Γεννάδιο (Γεώργιο) Σχολάριο στις 6/1/1454.
Η απέραντη Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ένα πολυεθνικό και πολυφυλετικό κράτος. Βάση της πολιτικής οργάνωσης δεν αποτελούσε η εθνικότητα, αλλά το θρήσκευμα, η θρησκευτική εθνότητα (μιλλέτι). Η ισλαμική θρησκεία, σύμφωνα με τις επιταγές του ιδρυτή της, επιδείκνυε σχετική θρησκευτική ανοχή στους «λαούς των Γραφών» Ιουδαίους και Χριστιανούς (Αβρααμιτική προέλευση), αν αυτοί παρέμεναν φόρου υποτελείς στο μουσουλμανικό κράτος. Αυτή η πρακτική είχε εφαρμοστεί από τον ίδιο τον Προφήτη και συνεχίστηκε από τους Άραβες και αργότερα από τους Σελτζούκους. Αναγνωρισμένα ήταν 4 μιλλέτια :Τούρκοι, Ρωμηοί, Αρμένιοι και Εβραίοι. Κάθε θρησκευτική εθνότητα ήταν αυτόνομη, με δικό της πνευματικό αρχηγό, θρησκευτικούς κανόνες και τρόπο διαχείρισης. Ανώτατος αρχηγός και των τεσσάρων μιλλετίων ήταν ο Σουλτάνος. Όλοι οι Ορθόδοξοι λαοί της υποδουλωμένης αυτοκρατορίας θα αποτελέσουν το «ρουμ-μιλλέτι». «Ρουμ» είναι η τουρκική ονομασία των Ρωμαίων/Ρωμηών των πολιτών της Ρωμανίας, όπως ονομάζονταν η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα τη Νέα-Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη. Το όνομα Ρωμαίος/Ρωμηός, ιδιαίτερα μετά την οθωμανική κατάκτηση, θα λάβει και θρησκευτικό χαρακτήρα και θα ταυτιστεί με το Ορθόδοξος.
Ο Πατριάρχης Γεννάδιος θα ανακηρυχθεί σε πρώτο μιλλέτ-μπασί, σε Γενάρχη των Ρωμαίων, ανώτατη γι’ αυτούς πολιτική και θρησκευτική αρχή. Ήταν μετά το Σουλτάνο ο ανώτερος αξιωματούχος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το Οικ. Πατριαρχείο θα αναλάβει την πολιτική και πνευματική καθοδήγηση των υπόδουλων ορθόδοξων λαών ως οργανωμένης κοινωνίας μέσα από το θεσμό της Εθναρχίας. Με τον όρο «Εθναρχία» δεν εννοείται η αρχή ενός συγκεκριμένου έθνους, αλλά το σύνολο των υπόδουλων ορθόδοξων λαών, υπό την ποιμαντική μέριμνα της Εκκλησίας. Ο χαρακτήρας της εθναρχικής δικαιοδοσίας του Οικ. Πατριαρχείου ήταν υπερεθνικός, αφού η δικαιοδοσία του εκτεινόταν και στις Εκκλησίες που βρίσκονταν εκτός των ορίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η παραχώρηση Εκκλησιαστικών και Πολιτικών προνομίων στην Εθναρχούσα Εκκλησία, σύμφωνα με την ισλαμική νομοθεσία, θα προσδιορίσουν την εσωτερική οργάνωση της Εθναρχίας και τη σχέση της με την Υψηλή Πύλη. Τα προνόμια προφύλαξαν θρησκευτικά και πολιτικά το Ορθόδοξο μιλλέτι, τόσο από εσωτερικούς, όσο και από εξωτερικούς κινδύνους. Παράλληλα, όμως, απέβλεπαν στην εξυπηρέτηση των οθωμανικών συμφερόντων, διότι έτσι δημιουργήθηκε μια Αρχή άμεσα υπεύθυνη για την υποταγή και τη νομιμοφροσύνη των Ρωμηών απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Οικ. Πατριάρχης αναπλήρωνε στη συνείδηση του Γένους, ως ένα βαθμό, το βυζαντινό αυτοκράτορα αναλαμβάνοντας, πλέον, και κοσμικές αρμοδιότητες. Ο διπλός ρόλος, του εγγυητή της νομιμοφροσύνης των Ρωμηών και του μεσάζοντα μεταξύ αυτών και του Σουλτάνου, θα αποδειχθεί, όχι μόνο επικίνδυνος, αλλά και συχνά τραγικός. Επίσης, τα προνόμια, παρά την εξωτερική τους λάμψη, αναλόγως της προσωπικότητας του Σουλτάνου, των επιδιώξεων της Υψηλής Πύλης και των διαθέσεων του κάθε Τούρκου τοπικού αξιωματούχου, θα μετατραπούν σε «κίβδηλο νόμισμα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου