Γοργίας ο Λεοντίνος 

Ο Γοργίας ο Λεοντίνος, σημαντικός εκπρόσωπος της ρητορικής τέχνης και σύγχρονος του Πρωταγόρα και του Σωκράτη, έζησε ανάμεσα στο 485 - 380 π.Χ. περίπου. Γεννήθηκε στους Λεοντίνους και επηρεάστηκε σημαντικά από τη σκέψη της Ελεατικής σχολής και ιδιαίτερα τη σκέψη του Εμπεδοκλή, με τον οποίο φέρεται ότι είχε σχέσεις. Ο Γοργίας έδειξε επίσης μια στενή συγγένεια με τον ελεατικό στοχασμό και ιδιαίτερα με τη σκέψη του Παρμενίδη και του Ζήνωνα, αν και από το αντιθετικό του ύφος δείχνει επίσης συγγένεια με το αντιθετικό ύφος των ηρακλείτειων κειμένων. Περιπλανώμενος, όπως οι περισσότεροι των σοφιστών, ο Γοργίας εμφανίζεται στην Αθήνα στην περίοδο κορύφωσης της δόξας του, όπου ασκεί σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της αττικής πεζογραφίας και ποίησης. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε στη Θεσσαλία, όπου και πέθανε σε βαθύ γήρας σε πλήρη πνευματική διαύγεια.

Λόγοι

Οι επιδεικτικοί λόγοι του χρησίμευαν ως πρότυπα στη ρητορική φιλολογία της εποχής και εκείνοι που διδάσκονταν ή ασκούσαν τη ρητορική δεν έκαναν συνήθως τίποτε άλλο παρά να μιμούνται αυτούς τους λόγους ή να τους χρησιμοποιούν σαν υποδείγματα για τη σύνταξη των δικών τους ρητορικών λόγων.Διασώθηκαν ακέραιοι δύο σύντομοι λόγοι του:

Ο Ελένης εγκώμιον, στο οποίο αποδεικνύει ότι είναι άδικος ο ψόγος (μώμος) κατά της Ελένης, «ήτις είτ’ ερασθείσα είτε λόγω πεισθείσα είτε βία αρπασθείσα είτε υπό θείας ανάγκης αναγκασθείσα έπραξεν ά έπραξεν». Ο Γοργίας υποδεικνύει ότι οι κρίσεις μας δεν στηρίζονται σε αντικειμενικές αλήθειες αλλά σε αναπόδεικτες και συχνά αλληλοαναιρούμενες αντιλήψεις και προκαταλήψεις.

Η Υπέρ Παλαμήδους απολογία απολογία, στην οποία υποδεικνύει ακόμα εμφατικότερα ότι η κρίση για την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας» δεν στηρίζεται σε αποδείξεις ή υπαρκτά γεγονότα.

Απορρίπτοντας το κριτήριο της μιας απόλυτης αλήθειας ο Γοργίας, θεώρησε ότι δεν υπάρχει απόλυτη γνώση, αλλά μόνον «δόξα», δηλαδή γνώμη για την πραγματικότητα. Το κέντρο βάρους της μεθόδου του ήταν η ρητορική, που γι’ αυτόν ήταν «πειθούς δημιουργός», δηλαδή μέθοδος για να διατυπώνει ο άνθρωπος τη γνώμη του με τρόπο πειστικό και να πετυχαίνει αυτό που επιδιώκει κάθε φορά.

Όσον αφορά στο Περί του μη όντος ή Περί φύσεως θεωρούνται περιλήψεις του αρχικού κειμένου του Γοργία και μας δίνουν μια ιδέα του προβληματισμού του Γοργία γύρω από γενικά θεωρητικά ζητήματα, όπως είναι η πραγματικότητα και η γνώση της. Το περιεχόμενο του συγγράμματος αυτού μας παρουσιάζεται μέσα από μια περίληψη του Σέξτου του Εμπειρικού και μέσα από μια περίληψη της ψευδοαριστοτελικής πραγματείας Περί Μελίσσου, Ξενοφάνους Γοργίου. Οι δύο αυτές περιλήψεις δεν έχουν την ίδια αξία και δεν συμφωνούν πολύ μεταξύ τους.

Γνωσιοθεωρία

Ο Γοργίας προσπάθησε να αποδείξει ότι τίποτε δεν υπάρχει. Αν υπάρχει, δεν μπορούμε να το γνωρίσουμε. Αν μπορούμε να το γνωρίσουμε, δεν μπορούμε ωστόσο να το μεταδώσουμε στους άλλους. Η αποδεικτική τακτική του ονομάζεται ανασκευαστική και συνίσταται στον αποκλεισμό αντιφατικών προτάσεων. Το ον δεν είναι για τον Γοργία ούτε ένα ούτε πολλά. Αν ήταν ένα, θα έπρεπε να είναι άνευ χαρακτηριστικών, έκτασης και μεγέθους. Ωστόσο, εκείνο που δεν έχει χαρακτηριστικά γνωρίσματα, απλά δεν υπάρχει. Τότε πρέπει να δεχτούμε πως το ον είναι πολλαπλότητα, αλλά το πολλαπλό προϋποθέτει το απλό, ως συστατικό του στοιχείο. Όταν, λοιπόν, το ον δεν είναι ένα, δεν μπορεί να είναι και πολλά. Επακόλουθα, το ον, που οι Ελεάτες το θεωρούσαν υπαρκτό, δεν υπάρχει ουσιαστικά, μια και επιδέχεται αντίθετων και αντιφατικών, αλληλοαποκειόμενων απόψεων.

Ηθική

Ο Γοργίας ανέπτυξε επίσης μια αξιόλογη προβληματική πάνω σε ηθικά ζητήματα. Το πρόβλημα, ιδιαίτερα, τί είναι αρετή, που φαίνεται πως ήταν του συρμού σε κύκλους στοχαστών της εποχής αυτής, το αντιμετώπισε μ' ένα πνεύμα εμπειρικό και θετικό. Διέκρινε το γεγονός πως η αρετή είναι μια συγκεκριμένη ποιότητα συμπεριφοράς συνδεδεμένη με τη ρευστή πραγματικότητα, όπου ανήκει, και με την κοινωνική ομάδα ή κατηγορία, που στα ενδιαφέροντα της ακριβώς ανταποκρίνονται οι ηθικές ιδέες που κάθε φορά επικαλείται κανείς. Φαίνεται πως ο Γοργίας δεν ενδιαφερόταν για ανούσιες γενικότητες, για παράδειγμα τί είναι η αρετή. Η αρετή ως αφηρημένη ουσία δεν είναι πρόβλημα, γιατί δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Υπάρχουν μόνο συγκεκριμένες αρετές και συνεπώς συγκεκριμένα ηθικά προβλήματα. Γενικά, φαίνεται πως θεωρούσε την αρετή μάλλον ως ψυχική ιδιότητα που αναπτύσσεται και εκδηλώνεται μέσα από συγκεκριμένους φορείς. Υπό αυτή την άποψη η ηθική γίνεται τέχνη της έμπνευση, η δυνατότητα για ψυχαγωγία με την κυριολεκτική σημασία της λέξης που μπορεί να ωθήσει το ανθρώπινο ον σε συγκεκριμένους στόχους.

Γοργίας (διάλογος)

Ο Γοργίας είναι πλατωνικός διάλογος, που προκάλεσε τέτοια εντύπωση στην εποχή του, ώστε έλεγαν πως ένας Κορίνθιος γεωργός, που το διάβασε, άφησε τα υπάρχοντά του και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να γίνει μαθητής του Πλάτωνα. Ο διάλογος φέρει τον υπότιτλο Περί ρητορικής ανατρεπτικός γιατί ο Πλάτων απέβλεπε με αυτόν στην ανασκευή των αντιλήψεων του Γοργία του Λεοντίνου περί ρητορικής.

Χρονολόγηση

Σε ένα χωρίο του διαλόγου, ο θάνατος του Περικλή φαίνεται ως γεγονός που συνέβη πρόσφατα [515d]. και από αυτό συμπεραίνεται πως ο Πλάτων τοποθετεί τη δράση του διαλόγου μεταξύ 427 π.Χ. και 413 π.Χ. γιατί γίνονται υπαινιγμοί και στο δράμα του Ευριπίδη Αντιόπη, που γράφτηκε κοντά στη δεύτερη χρονολογία. Όσο για το χρόνο συγγραφής του διαλόγου, ο Βιλαμόβιτς[1] το τοποθετεί γύρω στο 393 π.Χ., ενώ ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος μετά το άνοιγμα της Ακαδημίας, δηλαδή το έτος 387 π.Χ. βασιζόμενος στην άποψη ότι ο «Γοργίας» αποτελεί προγραμματικό έργο του ανοίγματος της Ακαδημίας. Επίσης όλοι οι διάλογοι που μαρτυρούν σπουδές μαθηματικές και ιατρικές έρχονται χρονικά ύστερα από το άνοιγμα της σχολής, γιατί τις σπουδές αυτές ο Πλάτων τις έκαμε κατά το ταξίδι του στη μεγάλη Ελλάδα και τη γνωριμία του εκεί με τους ιπποκρατικούς ιατρούς και πυθαγορείους φιλοσόφους, αλλά και διότι μέσα στην Ακαδημία γίνονταν η καλλιέργεια των μαθηματικών και δίδονταν μεγάλη σημασία στις έννοιες της ιπποκρατικής ιατρικής. Οι διάλογοι «Γοργίας» και «Μένων» προϋποθέτουν και οι δύο το διδακτικό έργο του Πλάτωνα στην Ακαδημία και έχουν αμφότεροι σαφέστατη σχέση με τα μαθηματικά και με τις έννοιες της ιατρικής επιστήμης.Πρόσωπα του διαλόγου είναι ο Σωκράτης, ο Καλλικλής για τον οποίο λίγα είνα γνωστά, ο σοφιστής Γοργίας από τους Λεοντίνους της Σικελίας, ο μαθητής του Σωκράτη Χαιρεφών και ο μαθητής του Γοργία Ακραγαντίνος Πώλος.Στην αρχή του διαλόγου ο Χαιρεφών ζητάει από τον Σωκράτη να τον βοηθήσει να υποβάλει ερωτήματα στον Γοργία, ρωτώντας τον «ποιος είναι». Ο Γοργίας αναγκάζεται να απαντήσει ότι είναι επιστήμονας της ρητορικής τέχνης και ότι η ρητορική είναι «πειθούς δημιουργός»

Ρητορική τέχνη

Ο Σωκράτης αποδεικνύει πως η ρητορική είναι μια δεξιοτεχνία, που επιτρέπει στον ρήτορα να εξαπατά τους ακροατές του, όταν δεν ξέρουν καλά τα πράγματα, και πως η κατοχή της δεν κάνει τον κάτοχό της δίκαιο. Απαντώντας σε ερωτήσεις του Πώλου -που επεμβαίνει για λογαριασμό του Γοργία- ο Σωκράτης χαρακτηρίζει τη ρητορική μέρος της κολακευτικής τέχνης, άλλα μέρη της οποίας είναι η κομμωτική, η οψοποιητική (μαγειρική) και η σοφιστική. Όση σχέση έχει η οψοποιητική προς την ιατρική, ισχυρίζεται, τόση έχει και η ρητορική προς τη δικαιοσύνη. Σ΄ενα σημείο του διαλόγου, ο Πώλος ρωτάει τον Σωκράτη: «Εσύ τι θα ήθελες, να αδικείσαι ή να αδικείς;»Ο άνθρωπος που είναι αποφασισμένος να ζει χωρίς να αδικεί δεν χρειάζεται ποτέ την ρητορική. Επεμβαίνει τότε ο Καλλικλής που υπερασπίζεται το δικαίωμα του ισχυρότερου, λέγοντας πως οι νόμοι είναι συμβάσεις που καθιερώνονται από τους αδύνατους για να περιορίζουν τις ισχυρές φύσεις. Ο Καλλικλής λέει πως ευδαιμονία είναι το να μπορεί κανείς να ικανοποιεί άμετρο πλήθος αναγκών και ο Σωκράτης του απαντά ότι σε τέτοια περίπτωση ταυτίζει το αγαθό και το καλό, αλλά ο συνομιλητής του αναφέρει πως υπάρχουν καλές και κακές ηδονές. Ο Σωκράτης τον αναγκάζει να παραδεχτεί πως το ευχάριστο δεν μπορεί παρά να έχει σκοπό του το αγαθό και πως η πολιτική χωρίς ιδεώδη που να καθορίζει η φιλοσοφία δεν έχει νόημα.

ΠΗΓΗ : wikipedia